Όλοι μας έχουμε κάποιες “κακές” συνήθειες στην ζωή μας, που ενώ ξέρουμε ότι δεν θα έπρεπε να είχαμε, απλά τις αποδεχόμαστε ως κομμάτι του εαυτού μας. Και φυσικά το ίδιο ισχύει και για το πορτοφόλι μας.
Εκτός όμως από αυτές που ήδη γνωρίζουμε, υπάρχουν και πολλές θετικές συνήθειες που αγνοούμε, αλλά μπορούν να βελτιώσουν την ζωή μας. Και οι ψυχολόγοι έχουν αποδείξει ότι ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσουμε μία αρνητική συνήθεια, είναι να την αντικαταστήσουμε με μία θετική!
Ποιες συνήθειες λοιπόν μπορούμε να αλλάξουμε, για το καλό του πορτοφολιού μας;
1. Κυνηγάμε μόνο τα έξοδα μας
Κάθε φορά που κάποιος μας γκρινιάζει για τις οικονομικές δυσκολίες του, η πρώτη μας αντίδραση είναι να του πούμε ποιες σπατάλες πρέπει να κόψει.
Μπορεί σε κάποιες περιπτώσεις ο φίλος μας να είναι όντως σπάταλος, όμως η σωστή διαχείριση των εξόδων μας είναι απλώς το πρώτο βήμα για να βελτιώσουμε την οικονομική μας κατάσταση. Κανείς δεν μπορεί να μειώσει τα έξοδα του στο €0, χωρίς να πεθάνει της πείνας!
Η πραγματική αλλαγή στο πορτοφόλι μας έρχεται όταν καταφέρουμε να αυξήσουμε τα έσοδα μας. Σε αντίθεση με τα έξοδα, δεν υπάρχει όριο στο πόσο μπορούμε να αυξήσουμε τα εισοδήματα μας. Οι μόνοι περιορισμοί είναι η διάθεση μας για δουλειά, οι γνώσεις μας, και ο χρόνος που διαθέτουμε.
Μπορεί να είναι πιο δύσκολο και χρονοβόρο να χτίσουμε τις βάσεις για περισσότερα εισοδήματα, όμως είναι και ο μόνος πραγματικός δρόμος προς την οικονομική μας ελευθερία.
2. Ασχολούμαστε με μικροποσά
Σίγουρα γνωρίζετε κάποιον που είναι διατεθειμένος να σπαταλήσει 3 ώρες οδηγώντας και περιμένοντας στην ουρά, προκειμένου να αγοράσει κάτι λίγο φθηνότερα. Ίσως και να είστε εσείς αυτός! Με το ίδιο σκεπτικό, μπορεί να περνάτε ώρες συγκρίνοντας επενδυτικούς τίτλους με 0,01% διαφορά στις προμήθειες, ή να χρησιμοποιείτε 5-6 διαφορετικές τραπεζικές κάρτες και λογαριασμούς για να κερδίζετε μερικούς παραπάνω πόντους επιβράβευσης.
Εάν η μόνιμη έγνοια σας είναι “να μην σας πιάσουν κορόιδο”, τότε είναι πιθανό να μην δίνετε μεγάλη αξία στον χρόνο και τον κόπο σας, και να τα χαραμίζετε σε πράγματα με πολύ μικρό χρηματικό όφελος.
Μήπως θα αξιοποιούσατε καλύτερα αυτόν τον χρόνο, μελετώντας ένα καλύτερο πρόγραμμα ασφάλισης για το σπίτι ή το αυτοκίνητο σας; Ή κάνοντας κάποια συμπληρωματική εργασία που θα σας αποφέρει επιπλέον χρήματα; Ή φτιάχνοντας ένα καλύτερο προσωπικό budget; Ή αυτοματοποιώντας τις τακτικές συναλλαγές σας;
Δοκιμάστε το εξής: μετρήστε πόσο αξίζει 1 ώρα εργασίας σας, και αγνοήστε ότι δεν σας αποφέρει το ίδιο όφελος. Εάν π.χ. ο μισθός σας είναι €900, κάθε ώρα εργασίας σας αξίζει περίπου €5,20. Άραγε θα εξοικονομήσετε το ίδιο ποσό πηγαίνοντας στο κατάστημα στην άλλη άκρη της πόλης; Ή μήπως βγαίνετε χαμένοι και μόνο με την βενζίνη που ξοδέψατε;
Αφιερώστε περισσότερο χρόνο στο να κάνετε το πορτοφόλι σας πιο αποτελεσματικό, και τα οφέλη σας θα είναι πολλαπλάσια από οποιαδήποτε “ευκαιρία”. Και έτσι κανείς δεν θα σας πιάνει κορόιδο…
3. Αυξάνουμε το κόστος ζωής μας
Είναι φυσιολογικό να επιδιώκουμε μία πιο άνετη και ευχάριστη ζωή. Και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό περνάει μέσα από την βελτίωση της οικονομική μας κατάστασης. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε φορά που παίρνουμε κάποια αύξηση στην δουλειά μας, ή ξεκινάμε μία νέα με καλύτερο μισθό, μπορούμε να “τρώμε” κατευθείαν τα χρήματα αυτά.
Στις ΗΠΑ οι όροι “Lifestyle inflation” και “Lifestyle creep” περιγράφουν το φαινόμενο όπου τα έξοδα των νοικοκυριών αυξάνονται παράλληλα με τα έσοδα τους. Και έτσι απολαμβάνουν μεν ένα υψηλότερο επίπεδο διαβίωσης, χωρίς όμως να αυξάνουν τις αποταμιεύσεις τους ή να εξοφλούν τα χρέη τους.
Αυτό από την μία μας κάνει πολύ ευάλωτους σε μία απρόβλεπτη δυσκολία (όπως, λέμε τώρα, μία παγκόσμια πανδημία…). Και από την άλλη δυσκολεύει την προσπάθεια μας να συνταξιοδοτηθούμε νωρίτερα, με το ίδιο επίπεδο ζωής και χωρίς να εξαρτόμαστε αποκλειστικά από την σύνταξη του Δημοσίου.
Εάν καταφέρνουμε να αυξήσουμε το εισόδημα μας, θα πρέπει καταρχήν να το αξιοποιούμε με τον καλύτερο τρόπο μακροπρόθεσμα. Και αυτό σημαίνει να αυξάνουμε την αποταμίευση μας, να εξοφλούμε τις οφειλές μας, ή να επιδιώξουμε ένα νέο πτυχίο ή μία επαγγελματική προσπάθεια.
Μόνο όταν έχουμε καλύψει αυτές τις μακροχρόνιες ανάγκες, μπορούμε τότε να κάνουμε και ένα “δωράκι” στον εαυτό μας ή στην οικογένεια μας!
4. Ασχολούμαστε με τους άλλους
Όποιοι και εάν είστε, όπου και αν ζείτε, πάντα θα υπάρχει κάποιος πιο πλούσιος γείτονας ή συγγενής από εσάς. Και αν αυτό είναι εκνευριστικό, φανταστείτε πως είναι αυτός ο άλλος να έχει βγάλει τα κέρδη του σχεδόν κατά τύχη!
Ακόμα και στην Ελλάδα της δεκαετούς κρίσης, πολλοί ήταν αυτοί που “έπιασαν την καλή”. Μπορεί να κέρδισαν το Τζόκερ, να πούλησαν κάποιο παλιό σπίτι σε έναν Κινέζο που ήθελε να αποκτήσει “Χρυσή Βίζα“, να καβάλησαν το κύμα του AirBnB, ή να έριξαν όλα τα λεφτά τους στο Bitcoin, ή στην “Gamestonk“, ή σε βαριεστημένα πιθήκια…
Είναι φυσιολογικό να ζηλεύουμε όσους τα καταφέρνουν καλύτερα από εμάς… ειδικά εάν τους θεωρούμε λιγότερο έξυπνους από εμάς! Εδώ όμως κρύβεται η μεγάλη παγίδα του “FOMO“: να παρασυρθούμε από την ζήλια μας και την αγωνία να “προλάβουμε την ευκαιρία”. Έτσι κινδυνεύουμε να πετάξουμε τα πολύτιμα χρήματα μας σε ιδέες με υπερβολικό ρίσκο και αμφίβολα αποτελέσματα. Ή ακόμα χειρότερα, να πέσουμε θύματα των απατεώνων στα social media, που μας υπόσχονται “εύκολα και γρήγορα κέρδη, χωρίς ρίσκο!“
“Κανείς μας δεν είναι τρελός“, όπως εξηγεί ο Morgan Housel στο βιβλίο του “The Psychology of Money“. Απλώς ο καθένας μας έχει διαφορετικά βιώματα, διαφορετικές προσωπικές αξίες, διαφορετικές γνώσεις και διαφορετική ανοχή στο ρίσκο. Και εάν προσπαθούμε να παίξουμε το δικό μας παιχνίδι ακολουθώντας τους κανόνες των άλλων, το πιο πιθανό είναι να βρεθούμε χαμένοι.
Επικεντρωθείτε στους δικούς σας στόχους, και ακολουθήστε τους δικούς σας κανόνες στο δικό σας παιχνίδι. Ο μόνος πραγματικός σας αντίπαλος είναι ο εαυτός σας.
5. Δανειζόμαστε υπερβολικά
Αυτό το λάθος πάει συχνά παρέα με τα προηγούμενα δύο. Όποτε προσπαθούμε να διατηρήσουμε ένα επίπεδο ζωής που το πορτοφόλι μας δεν αντέχει, και ειδικά όταν προσπαθούμε να μιμηθούμε κάποιον φίλο ή συγγενή με πιο “χοντρό” πορτοφόλι, η εύκολη λύση είναι τα δανεικά.
Από την μία φορτώνουμε την πιστωτική μας με δόσεις από ψώνια, χωρίς να την εξοφλούμε συνολικά στο τέλος του μήνα. Και από τη άλλη αγοράζουμε πολυτελή αυτοκίνητα και ακριβά ακίνητα που δύσκολα μπορούμε να συντηρήσουμε, με δάνεια που με το ζόρι πληρώνουμε με το σημερινό εισόδημα μας.
Πόσο μάλλον εάν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα υπολογίζαμε…
Στον κόσμο των επιχειρήσεων και των επενδύσεων, μία πολύ σημαντική φράση είναι το “περιθώριο ασφαλείας” (margin of safety). Αυτό σημαίνει να υπολογίζουμε σωστά το πιθανό κόστος μίας επένδυσης, ώστε να μην χάσουμε χρήματα ακόμα και εάν οι προβλέψεις μας δεν επαληθευτούν 100%.
Λίγοι όμως φροντίζουν να δανείζονται μόνο όσο πρέπει, ώστε να μπορούν να πληρώνουν τις δόσεις τους ακόμα και εάν μειωθεί το εισόδημα τους, ή πέσουν σε άλλες δυσκολίες. Και έτσι φτάνουν να πληρώνουν μόνο την ελάχιστη δόση στις φορτωμένες πιστωτικές τους κάρτες, να πετάνε στα σκουπίδια τους απλήρωτους λογαριασμούς, και να μπλοκάρουν τις κλήσεις από τράπεζες και δικηγόρους…
Τα δανεικά είναι χρήματα που παίρνουμε από τον μελλοντικό μας εαυτό. Και η δύσκολη αλήθεια είναι πως όσο πιο βαθιά σκάβουμε την τρύπα των χρεών, τόσο πιο δύσκολο είναι να βγούμε από αυτήν. Φροντίστε να αποφύγετε την τρύπα αυτή με το να δανείζεστε μόνο για σημαντικές ανάγκες ή ρεαλιστικά πλάνα, και μόνο όσα μπορείτε πραγματικά να εξοφλήσετε.
6. Επενδύουμε αντί να εξοφλούμε
Εάν το σπίτι σας πιάσει φωτιά, το πιο λογικό είναι να προσπαθήσετε να την σβήσετε με νερό. Κανένας δεν θα είχε την φαεινή ιδέα να ρίξει βενζίνη στις φλόγες, σωστά; Γιατί λοιπόν κάποιοι επιμένουν να σπαταλάνε τα περιορισμένα χρήματα τους σε “τρελές” ιδέες με υψηλό ρίσκο, αντί να προσπαθούν να εξοφλήσουν έστω και ένα μέρος των οφειλών τους;
Αν και τα παραπάνω ακούγονται λογικά, στην πράξη πολλοί προτιμούν να αγνοούν τα ειδοποιητήρια της εφορίας και τα τηλεφωνήματα των τραπεζών, νομίζοντας ότι θα ρεφάρουν τα χρέη τους με την επόμενη επιχειρηματική τους έμπνευση, ή το φοβερό νέο κρυπτονόμισμα που βρήκαν, ή την επόμενη δημοφιλή μετοχή που τους πρότεινε κάποιος “ινφλουένσερ“.
Στην Συμπεριφορική Οικονομία (Behavioral economics) η λεγόμενη “θεωρία προοπτικής” (prospect theory) περιγράφει την εγγενή τάση των ανθρώπων να αξιολογούν διαφορετικά ένα πιθανό κέρδος ή ζημιά, ακόμα και αν το ποσό είναι ίσο. Και ειδικά στην περίπτωση μίας πιθανής απώλειας χρημάτων, οι περισσότεροι προτιμούν μία αβέβαιη επιλογή που θα μηδένιζε το χρέος τους, παρά μία σίγουρη επιλογή που θα το μείωνε στο μισό.
Και ακόμα και εάν το ρίσκο τους πιάσει τόπο, στην πραγματικότητα το όποιο κέρδος συνήθως δεν αρκεί για να καλύψει την χασούρα από τους τόκους των οφειλών τους. Όταν οι οφειλές της εφορίας έχουν επιτόκιο 8,75%, των καταναλωτικών δανείων 12-14%, και των πιστωτικών καρτών 17-19%, πιστεύετε πραγματικά ότι η “επένδυση” σας θα σας αποφέρει μεγαλύτερη απόδοση;
Ένα πορτοφόλι με χρέη είναι σαν ένα σκάφος που μπάζει νερά. Όσα πανιά και εξωλέμβιες μηχανές και να του βάλετε, και πάλι θα βουλιάξετε εάν δεν βουλώσετε πρώτα τις τρύπες. Έτσι και η εξόφληση των οφειλών σας είναι στην πραγματικότητα η πιο σίγουρη επένδυση για τα χρήματα σας.
7. Κάνουμε επενδυτικές προβλέψεις
Πως βγαίνουν τα κέρδη στο χρηματιστήριο; Οι περισσότεροι θα σας δώσουν την ίδια απάντηση:
“Βρες μία μετοχή που θα ανέβει, αγόρασε την χαμηλά, και πούλα την ψηλά.”
Στην θεωρία αυτό ακούγεται λογικό… όμως στην πράξη οι περισσότεροι που το δοκίμασαν, μάλλον δεν είχαν το αποτέλεσμα που περίμεναν. Και έτσι έμαθαν ότι οι επενδυτικές προβλέψεις είναι από τα πιο δύσκολα παιχνίδια τύπου “zero-sum“, έχοντας ως αντιπάλους τις πολυεθνικές επενδυτικές εταιρείες που ξοδεύουν εκατομμύρια, απασχολούν ιδιοφυΐες αναλυτές και προγραμματιστές, και συχνά “στήνουν το παιχνίδι” υπέρ τους! Και ακόμα και αυτές πέφτουν συχνά έξω…
Οι επιστημονικές μελέτες το αποδεικνύουν συνεχώς: οι ιδιώτες που κάνουν ενεργές επενδυτικές προβλέψεις, έχουν σχεδόν πάντα χειρότερα αποτελέσματα από τον μέσο όρο των αγορών. Είτε παίζουν με αμοιβαία κεφάλαια, είτε με μετοχές, είτε με κερδοσκοπικά παράγωγα, το αποτέλεσμα είναι το ίδιο δυσάρεστο.
Όσοι παραδέχονται ότι τελικά δεν είναι πιο έξυπνοι από τις αγορές, και ακολουθούν μία παθητική στρατηγική με διεθνή διαφοροποίηση, τακτική εξισορρόπηση και σωστό προφίλ ρίσκου, έχουν και τις περισσότερες πιθανότητες να πετύχουν τους μακροπρόθεσμους στόχους τους.
8. Δεν εξετάζουμε τα ψιλά γράμματα
Ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τα χρήματα μας, είναι όταν τα εμπιστευόμαστε σε προϊόντα ή υπηρεσίες που δεν κατανοούμε πλήρως πως λειτουργούν. Είτε πρόκειται για κάποιο επενδυτικό τίτλο, ένα τραπεζικό δάνειο, ή ένα ασφαλιστικό πρόγραμμα, το πραγματικό ρίσκο βρίσκεται στα σημεία που αγνοούμε, ή που δεν φανταζόμαστε καν ότι υπάρχουν. Και όταν κάτι πάει στραβά, η άγνοια μας κοστίζει πολύ ακριβά!
Δυστυχώς ζούμε σε έναν κόσμο με περίπλοκα χρηματοοικονομικά προϊόντα, στα οποία βασιζόμαστε για να εξασφαλίσουμε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Όταν πρέπει λοιπόν να εμπιστευτούμε ένα από αυτά, πρέπει να μελετήσουμε και το ίδιο, αλλά και όλα τα προϊόντα της κατηγορίας γενικά.
Εάν από την άλλη δεν έχουμε τον χρόνο ή τις σχετικές γνώσεις να το μελετήσουμε οι ίδιοι (ή απλά βαριόμαστε…), θα πρέπει να βρούμε έναν έμπιστο επαγγελματία που θα μας βοηθήσει να το κατανοήσουμε. Και εάν αυτός δεν μπορεί να μας το περιγράψει με απλά λόγια, είναι πιθανόν να μην το κατανοεί ούτε και ο ίδιος, και να νοιάζεται μόνο για την προμήθεια του!
Φροντίστε να γνωρίζετε πως ακριβώς δουλεύει το πορτοφόλι σας, απορρίπτοντας όσα πολύπλοκα προϊόντα με υψηλές προμήθειες δεν χρειάζεστε, και κατανοώντας πλήρως αυτά που είναι όντως απαραίτητα για εσάς.
9. Αγνοούμε τα πραγματικά ρίσκα μας
Η ζωή μας φέρνει συνεχώς δύσκολες συγκυρίες, που μπορούν να ανατρέψουν την ρουτίνα μας. Μπορεί να είναι ένα τρακάρισμα, μία απόλυση, ένα χρηματιστηριακό “κραχ”, ή ακόμα και μία παγκόσμια πανδημία. Κάθε ένα από αυτά μπορεί να μας φέρει σε πολύ δύσκολη θέση, όμως πόσοι από εσάς είστε προετοιμασμένοι για κάτι τέτοιο;
Το παράδοξο είναι πως ακόμα και όταν το “απροσδόκητο” τελικά συμβαίνει, και πάλι αρνούμαστε να μάθουμε από αυτό, και δεν παίρνουμε τα μέτρα μας για την επόμενη κακή συγκυρία. Συνεχίζουμε να κλείνουμε τα μάτια μας στην πραγματικότητα, και να ζούμε επικίνδυνα.
Κάθε πλευρά του πορτοφολιού μας χρειάζεται και μία κατάλληλη ασφαλιστική δικλείδα. Μία αποταμίευση ανάγκης, μία συμπληρωματική πηγή εσόδων, μία κατάλληλη ασφάλιση για την περιουσία μας, ένα συνετό επενδυτικό προφίλ, είναι όλα απαραίτητα για να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που αργά ή γρήγορα θα προκύψουν.
Μπορεί κάθε ένα από αυτά να μας κοστίζει σήμερα κάποια χρήματα ή λίγο περισσότερη προσπάθεια, όμως όλα αποτελούν επένδυση στην οικονομική μας ασφάλεια.
10. Ζούμε για το σήμερα
Πόσοι από εσάς έχετε σκεφτεί πως θα είναι το πορτοφόλι σας… 30 χρόνια από σήμερα;
Ακούγεται λίγο υπερβολικό να προσπαθούμε να κάνουμε τέτοιες προβλέψεις, όταν δεν ξέρουμε τι θα μας ξημερώσει αύριο. Και ήδη περιγράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, πόσο απρόβλεπτη μπορεί να γίνει η ζωή. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χρειαζόμαστε ένα γενικό πλάνο, για το που θέλουμε να φτάσουμε στο μέλλον.
Σε ένα μακροπρόθεσμο οικονομικό πλάνο, θα πρέπει να έχουμε τις απαντήσεις σε ερωτήσεις όπως οι εξής:
- Σε πόσα χρόνια θα έχω εξοφλήσει το στεγαστικό, και όλα τα άλλα δάνεια μου;
- Ποια μεγάλα έξοδα σκοπεύω να κάνω τα επόμενα 20-30 χρόνια;
- Πότε σκοπεύω να συνταξιοδοτηθώ; Πόση θα είναι η κρατική σύνταξη μου, με βάση τα σημερινά δεδομένα;
- Τι αξία περίπου θα έχουν οι επενδύσεις μου, όταν σταματήσω να δουλεύω; Τι ποσό θα μπορώ να ξοδεύω από αυτές κάθε χρόνο;
Δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε τέτοιες ερωτήσεις με ακρίβεια, ειδικά όταν τα καθημερινά προβλήματα μας αποσπούν την προσοχή. Ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης συμπεριφοράς μας είναι ότι δίνουμε υπερβολική σημασία στις βραχυπρόθεσμες υποθέσεις μας, αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες προοπτικές μας.
Ξεκινώντας όμως ένα μακροχρόνιο πλάνο, ακόμα και γράφοντας απλά μερικά πράγματα σε ένα χαρτί, θα αρχίσουμε να ξεκαθαρίζουμε τα ερωτήματα αυτά στο μυαλό μας. Έτσι σιγά-σιγά θα βρίσκουμε τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε για την οικονομική μας ασφάλεια. Και το σημαντικότερο είναι ότι θα είμαστε και καλύτερα προετοιμασμένοι για κάθε μεγάλη αλλαγή στην ζωή μας (θετική ή αρνητική)!
Τα λάθη είναι ανθρώπινα, αρκεί να μαθαίνουμε από αυτά. Και όχι μόνο από τα δικά μας λάθη αλλά κυρίως από αυτά των άλλων, είτε είναι από τον δικό μας προσωπικό κύκλο, είτε μαθαίνοντας ιστορίες από βιβλία, blogs, βίντεο ή podcasts.
Όσο βλέπουμε και κατανοούμε τα λάθη των άλλων, τόσο καλύτερα κατανοούμε και την δική μας κατάσταση, και τόσο πιο σωστές αποφάσεις μπορούμε να πάρουμε για να την βελτιώσουμε!
